بخشي که امروز از آنها به عنوان هنرهاي سنتي ياد ميکنيم رشتههايي هستند که در دايره لغات صنايعدستي از آنها با عنوان رشتههاي در حال منسوخ و يا منسوخ شده ياد ميشود.
رشتههايي که روزگاري به دليل داشتن کاربرد از جايگاه ويژهاي در زندگي مردم برخوردار بوده و امروزه به سبب ورود توليداتي که از تنوع و کاربري مناسبتري برخوردارند جايگاه خود را از دست دادهاند.
صنايعدستي در معماري ايران تنها نقش مزينکننده فضا را ندارد بلکه هرکدام در جايگاه خود کاربردهاي گوناگوني دارد و از جمله اين رشتهها گرهچيني است.
تاريخچه
گرهچيني چوب از هنرهاي ظريفي است که از اوايل دوره اسلامي در ايران رايج بوده است. برخي پژوهشگران احتمال دادهاند استفاده از اين هنر از دوران خلفا عباسي آغاز شده و در قرن 6 تا 8 هجري قمري در مصر و سوريه متداول شده و از همان زمان به ايران رسيده است.
بر اساس شواهد و آثار موجود پيشينه هنر گرهچيني در معماري ايران به دوره سلجوقي و صفوي باز ميگردد و خاستگاه آن نيز شهر اصفهان بوده است. از اين سبک کار به طور معمول در ساخت درهاي اماکن متبرکه، مقابر، منابر و از مشبک در پنجرهاي منازل و کاخها و نردهها استفاده ميشده است. از دوران صفوي به بعد تعبيه شيشههاي رنگي در چوبهاي مشبک رايج شده و در اصطلاح به "ارسي" مشهور شد. هنرهاي چوبي پس از صفويه به خصوص در دوران قاجار نه تنها تکامل فني نداشت بلکه با افت فني نيز روبرو شد. البته هنر ارسيسازي در اين دوره به اوج خود رسيد.
به طور کلي از چوب و فرآوردههاي آن در بناهاي صد سال اخير به عنوان مصالحي موثر در ستونهاي چوبي، پوشش سقفهاي دوجداره خارجي و توفالسازي، در ساختن پنجرههاي ارسي و پنجرههاي ظريف با کارهاي هنري مختلف گره سازي، قوارهبري و غيره استفاده شده است.
تعريف گره چيني
گره چيني به هنري ايجاد شده با قطعات برش خورده چوب و شيشههاي رنگي در اشکال مختلف و متعدد الاجرا و وحدتگراي هندسي که به طور هماهنگ در يک کادر مشخص و تکرار شونده در کنار هم قرار گرفته باشند گفته ميشود. در واقع هندسه نقوش و گرهکشي جزء جدانشدني اين هنر به حساب ميآيد.
در اصطلاح هنري گرهچيني عبارت است از مجموعهاي از شکلهاي هندسي که با نظم و ترتيب و پيچ و شکلهاي هماهنگ و قرينه در کنار هم چيده شدهاند. در تعريف ديگر، گرهچيني عبارت است از يک ترکيب هماهنگ از شکلهاي هندسي به هم پيچيده، موزون و جذاب که با استفاده از خطهاي راست شکل گرفته است.